Propozycja budowy zaplecza dla przedsiębiorstwa z branży meblarskiej. Aktualna strona stanowi wsparcie dla handlowo-wizerunkowe firmy Mebelskol, działającej na rynku lokalnym firmy, kompleksowo wyposażającej szkoły i biura w sprzęt i narzędzia.

Historia i status aktualny strony www Firmy

Firma istnieje od 1993, kontynuując tradycję ogólnopolskiej sieci zaopatrzenia szkół Mebelskol, która to sieć stanowiła monopol na tym rynku przed rokiem 1989. Dzięki długoletniej współpracy ze szkołami ma ugruntowaną markę. Z powodu łatwiejszego dostępu do sieci, większej świadomości istnienia konkurencji przez szkoły i sporej rosnącej konkurencji Firma musiała radykalnie ciąć koszty, przenosząc działalność niektórych działów do zewnętrznych podmiotów. Zadaniem powstałej w 1998 roku strony WWW, było przede wszystkim ułatwienie dotarcia potencjalnym klientom do oferty Firmy, a dotychczasowym klientom – zorientowanie się w nowościach, bez konieczności wykonywania połączeń telefonicznych. Do roku 2006 strona internetowa stanowiła jedynie wizytówkę firmy w Internecie, wraz z informacją o podstawowych obszarach działania Firmy i kilkudziesięcioma produktami. Całość strony stworzona była niechlujnie w zakresie kodu (m.in. blokowanie spiderów) jak i grafiki (całkowicie nieużyteczne i niespójne z identyfikacją graficzną Firmy kolory i prezentacja produktu). W roku 2006 została przygotowana i strona WWW wraz z 2000 produktów, która w 2009r. została przebudowana, zaktualizowana pod kątem wyszukiwarek i użyteczności, a jej start przewidziany jest na 1 lutego 2010r.

Cel, potrzeby i sposób budowy zaplecza strony www

Zarząd Firmy zauważył wzrost sprzedaży dzięki stronie WWW, która w 2008 roku stanowiła już 40% całości obrotu, pomimo istniejącej grupy tzw. hard-userów, silnie związanych z Firmą w świecie off-line. Była to spora część przychodów zwłaszcza, że do tej pory aspekt udziału znaczenia strony WWW w dochodach był raczej marginalizowany. W 2009 roku została wydana decyzja o podjęciu działań zmierzających do rozszerzenia zaplecza linków, pozycjonowania strony na  zwiększenia rozpoznawalności marki.

Należało wypracować z Firmą cele, które ma spełniać witryna (konwersje, czyli kontakt z oddziałem w celu zamówienia produktów), a także ogólną strategię pozycjonowania, uwzględniającą określenie grupy docelowej, listę działań do podjęcia przy tworzeniu zaplecza i pozycjonowania strony. Stworzenie takiej strategii nie było wcale proste – klienci offline byli dobrze znani i byli to stali klienci; w odróżnieniu do nowej witryny klientów online należało zidentyfikować, sparametryzować i opisać psychograficznie. Założono, iż grupa docelowa to dyrektorzy techniczno-administracyjni placówek publicznych, edukacyjnych, kulturowych i oświatowych, biur, a także osoby odpowiedzialne za zamówienia publiczne. Wzięto pod uwagę osoby z miast powyżej 10000 mieszkańców, które wcale lub sporadycznie dokonują zakupów online. Dla określonej grupy docelowej została stworzona strategia działań SEM, których przeprowadzenie warunkowało wzrost pozycji strony docelowej w SERP, co miałoby przełożenie na konwersje – w tym przypadku skontaktowanie się z centralą firmy i dokonanie zamówienia:

• Wybrano hosting zlokalizowany w Polsce (target to Polacy, więc ping i szybkość ładowania strony jest tu istotna), dokonano wyboru silnika pod przyszłą stronę pod kątem bezpieczeństwa, możliwości rozwoju i optymalizacji, elastyczności modyfikacji i częstotliwości aktualizacji – wybór padł na darmowy, charakteryzujący się bardzo dużą ilością wdrożeń i rozszerzeń – system WordPress
• Dokonano monitoringu konkurencji – działań SEM, public relations, doboru słów kluczowych i działań on-site. Na tej podstawie została przygotowana strategia podobnych działań, zmierzających do przewyższenia ilości odwiedzin strony docelowej w porównaniu ze stronami konkurencji w okresie 12 miesięcy.
• Dokonano analizy słów kluczowych – skupiono się na optymalizacji przyszłego serwisu pod kątem strategii Long Tail – głównym źródłem odwiedzin strony z wyszukiwarek wybrano hasła 2-5 wyrazowe. Do budowy słów użyto narzędzi (m.in. Google External Tool, SEOmoz tools, Keyword Elite). Do wygenerowanej listy słów kluczowych stworzono zoptymalizowane strony – landing pages (pod kątem możliwości nawiązania kontaktu) – z odpowiednią ilością zagęszczenia i zaakcentowania (pogrubienie, kursywa) słów kluczowych, zoptymalizowaną konstrukcją tytułu, meta-tagów, grafik, zdjęć i formatowaniem treści (użycie znaczników html). Long tail dotyczył pozyskania ruchu z zapytań w wyszukiwarkach o konkretne produkty lub ich funkcjonalności – w tym miejscu klient wie czego potrzebuje, więc pozyskanie takiego użytkownika bliskie jest 100% prawdopodobieństwu, że ten dokona konwersji.
• W oparciu o wygenerowaną listę słów kluczowych została stworzona mapa strony WWW, której podstrony rozbudowano o kolejne podstrony zależne, docelowo przejmujące ruch z długich zapytań wyszukiwania (long tail – np. „nauczanie zintegrowane pomoce dydaktyczne”, czy „anatomia człowieka modele narządy wewnętrzne”)
• Dla uzyskania wejść z wyszukiwarek na zapytania na krótkie – 1-2 wyrazowe zapytania (short tail / head) wybrano kombinacje haseł związanych z marką, lokalizacją i kategorią towaru (np. „globusy”, „meble Warszawa”, „wyposażenie szkół”, „krzesła Nowystyl”)
• Zoptymalizowano kod pod kątem szybkości ładowania, łatwości penetracji przez spidery i łatwości indeksowania przez indexer. Niektóre strony (formularze, instrukcje ogólne, strony tematycznie nie związane z treścią odpowiedzialną za konwersje) zostały wyłączone z indeksacji, a odwołania do stron niepożądanych zostały  oznaczone znacznikiem rel=”nofollow”.
• Stworzono mapy stron – nawigacyjną dla użytkowników oraz dla spiderów, która została podłączona do systemów indeksujących i społecznościowych (Friendfeed, Google Webmaster Tools, Twitter, Blip), przygotowano plik robots.txt
• Przygotowano strony błędów oraz miejsca nawigacji i zoptymalizowano je pod kątem użyteczności
• Zrealizowano organizację i strukturę linkowania wewnętrznego i na tej podstawie rozpoczęto realizację budowy zaplecza linków zewnętrznych

Podstawowym zadaniem było zwiększenie zasięgu w dotarciu do  nowych klientów na terenie całej Polski, w zakresie krytycznych obszarów działalności Firmy. Do realizacji tego celu zostały podjęte następujące działania:

Działania online

Działania związane z optymalizacją witryny (w tym naturalne pozyskiwanie zaplecza)

• Stworzenie nowej strony, opartej na silniku WordPress (darmowy, łatwa instalacja, obsługa, elastyczność, bezpieczeństwo, możliwości aktualizacji i rozwoju, wsparcie tysięcy programistów i posiada wersję polską)
  • Optymalizacja kodu pod kątem SEO (odpowiednie tytuły, meta tagi , opisy grafik i linków, przyjazne linki, nagłówki h1-h6, optymalizowanie kodu wg wskazówek Google Webmaster Tools, szybkość ładowania strony, optymalizacja struktury treści) z systemem wewnętrznego linkowania
  • Utworzenie kilku możliwości nawigacji (menu, okruszki/breadcrumb, mapa strony, tagi, wyniki wyszukiwarki wewnętrznej, podpowiedzi stron podobnych (produkty powiązane), tworzenie stron ulubionych
  • Optymalizacja użyteczności witryny (typografia, widoczność linków, modyfikacja arkuszy stylów, spójność identyfikacji wizualnej, czytelność grafik i treści, światło wokół modułów, intuicyjne nawigowanie użytkownika do miejsc, których poszukuje)
  • Tworzenie treści czytelnych dla ludzi i spiderów – pisanie prostym, zrozumiałym językiem z odpowiednim nagromadzeniem słów kluczowych na stronie, używanie znaczników html do akcentowania najważniejszych treści, tworzenie tekstów reklamowych
  • Tworzenie materiałów atrakcyjnych do przekazywania między użytkownikami (atrakcyjne promocje, niestandardowe produkty) i uzyskiwanie odwołań do strony docelowej

Działania zewnętrzne

• Stworzenie sklepów tematycznych, w których nowi i obecni klienci Firmy mogą bezpośrednio zamawiać towary – daje to możliwość odciążenia działu obsługi klienta w procesie zamawiania
• Skierowanie do zarejestrowanych użytkowników cyklicznego mailingu z informacją o promocji, zawierającego kod umożliwiający otrzymanie rabatu na zakupy w sklepie – częstszy kontakt z marką, gratyfikacja użytkowników – istotna dbałość o kontakt z marką
• 

  przykładowy sposób linkowania w stronach tworzących zaplecze do siebie i do strony

  Stworzenie podstron ściśle tematycznie związanych z kategorią oferty, stanowiące zaplecze

• strony z ofertą przeznaczoną dla danego regionu typu: meble.warszawa.pl (wsparcie dla wirtualnych biur w różnych miastach z lokalnymi numerami telefonów, które przekierowują rozmowy do centrali Firmy) – stwarza to potencjalną chęć konwersji użytkownika ze względu na stworzeniu wirtualnej bliskości klienta i sprzedawcy (klienci bardziej ufają firmom mającym siedzibę w tym samym mieście lub regionie)

• strony z zawężoną ofertą produktową – wszystkie z różnymi adresami IP, oparte na różnych skryptach, zróżnicowane pod kątem treści, anchorów, miejsc wstawianie linków, optymalizacji kodu strony,
• strony z niszową ofertą dla szkół prywatnych z wyposażeniem sprowadzanym z Norwegii i Wielkiej Brytanii – stworzenie niszy dla produktów o podwyższonej trwałości i estetyce, które są nieco droższe od ich standardowych odpowiedników (wyższe marże)
• inne strony, skupione na najskuteczniejszych wyrażeniach typu long-tail w branży
• katalogi stron (stanowiące przegląd zakresu oferty Firmy, odwołujące się do oferty producentów z branży)
• Podłączenie niektórych ze stron, stanowiących zaplecze do systemów SWL (podłączenie strony głównej jest ryzykowne, a w przypadku nałożenia filtru na SERP strony zaplecza – zmniejsza prawdopodobieństwo nałożenia filtra na stronę docelową)
• Katalogowanie strony w płatnych i bezpłatnych katalogach, branżowych listach firm, webowych spisach firm i innych centrach prezentujących firmy lokalne (wiele osób wciąż korzysta z katalogów zamiast wyszukiwarek, poza tym katalogi stanowią źródło linków do strony docelowej)
• Zlecenie poprzez portal zlecenia.przez.net napisania kilkudziesięciu tekstów z branży – wysyłka tych tekstów do strony typu Presell pages oraz do portali z dziedziny tzw.  dziennikarstwa obywatelskiego np. sfora.pl, wiadomosci24.pl (rozpowszechnienie informacji o produktach, na które Firma ma wyłączność i wymuszenie na użytkownikach poszukiwanie tych produktów)
• Kanały RSS strony firmy Mebelskol zostały umieszczone w kilkudziesięciu systemach listujących najnowsze informacje z tych kanałów – np. technorati.com, friendfeed.com (łatwiejsza indeksacja przez wyszukiwarki, zdobywanie kolejnych linków. Kanały RSS są nagminnie wykorzystywane przez spamerów jako źródło treści – linki z RSS są często przenoszone, więc dzięki temu strona docelowa zyskuje jeszcze więcej odwołań – choć niestety niezbyt wartościowych)
• Założenie profili w serwisach społecznościowych, połączonych z systemami wysyłania informacji o nowych wpisach na stronie typu ping.fm (kampanie w serwisach społecznościowych zyskują coraz bardziej na znaczeniu, korzysta z nich wielu klientów Firmy – Firma musi docierać z informacją tam, gdzie są jej klienci)
• Stworzenie kanałów w serwisach wideo z filmami dostarczonymi od producentów oraz własne instrukcje montażu zestawów oraz prezentacje nowinek z branży (odwołania do filmów bardzo często znajdują się pośród SERP, dzięki czemu klienci mogą dowiedzieć się poprzez wideo opatrzone logiem Firmy czegoś więcej o produktach. Obecność form wideo w tym miejscu wspomaga strategię długiego ogona – long tail)
• Stworzenie darmowego ebooka dot. ergonomiczności mebli biurowych, zawierający porady dot. zdrowego trybu użytkowania mebli – tworzenie użytecznych treści jest dobrze postrzegane przez wyszukiwarki, dzięki czemu na znaczeniu zyskuje cała witryna
• Stworzenie kampani PPC w najatrakcyjniejszych pod względem obrotu okresach
• Śledzienie linków zwrotnych konkurencji (przez Yahoo! Site Explorer i dodawanie linka do strony korporacyjnej z tych samych miejsc (konkurencja nie śpi – często korzysta z nowych rozwiązań, które szybko Firma może wdrożyć we własną strategię działań)
• Prezentacja informacji o nowościach dostarczonych od producentów na łamach serwisu korporacyjnego (prezentowanie Firmy jako branżowego źródła informacji o produktach)
• Współpraca z serwisami branżowymi typu meble.pl i publikacja reklam i treści sponsorowanych na łamach tych vortali oraz ich newsletterach
• Pozyskanie linków ze stron producentów, dystrybutorów i innych firm, z którymi współpracuje Mebelskol
• Sprzedaż wizerunkowa w serwisach aukcyjnych

Działania offline

• Darmowe szkolenia dla poddystrybutorów z zakresu nowych trendów i rodzajów sprzętu do wyposażenia szkół i biur z materiałami dostępnymi jedynie na stronie  firmowej
• Sponsoring zawodów szkolnych (koszty wynajęcia sali i opłacenia organizacji zawodów) z informacją na banerach dot. strony www
• Wydawnictwo 10 rodzajów katalogów produktów – ogólnego i tematycznych i wysyłka tychże katalogów, w których na każdej stronie po szczegóły widnieje odwołanie do strony WWW
• Udział pracowników Firmy w sympozjach i spotkaniach przedstawicieli branży commerce
• Oklejanie niewielkimi naklejkami z adresem strony i innymi materiałami reklamowymi każdego towaru, który przechodzi przez magazyn Firmy

Istnieje wiele definicji zaplecza, niemal każda z osób próbujących usystematyzować to pojęcie miałaby swoją definicję.

Niemniej jednak należy założyć, iż jest to działanie zmierzające do umieszczenia linku do konkretnej strony WWW w miejscu, które pozwoli na bezpośrednie lub pośrednie przejście do tej strony WWW. Zaplecze tworzy się dla Spiderów, Crawlerów i botów wyszukiwarek, jak i dla samych użytkowników.

Tworzenie zaplecza linków – obok optymalizacji kodu strony docelowej (SEO) wpisuje się w proces pozycjonowania strony internetowej.

Generalną zasadą przewodnią koncepcji budowy zaplecza jest umieszczenie linka do strony docelowej, wzbudzenie zainteresowania, przejście do strony docelowej i zatrzymanie odwiedzającego jak najdłużej celem zmonetyzowania bezpośredniego lub pośredniego (użytkownik może trafić w terminie późniejszym dzięki zaindeksowanej w SERP stronie) tego ruchu.

1 .     Bezpośrednie przejście do strony WWW

Użytkownik przechodzi do strony docelowej natrafiając na link do strony WWW (będąc w trybie online) na innej  stronie WWW, oprogramowaniu, reklamie, prezentacji, widżecie, grze i innych produktach elektronicznych

2.      Pośrednie przejście do strony WWW

2.1     Przejście poprzez zapamiętanie, zapisanie i odtworzenie

Użytkownik trafia na stronę WWW poprzez odtworzenie z pamięci, zapisu lub obrazu adresu strony WWW, wpisując ten adres w przeglądarce w terminie późniejszym.

2.2     Przejście bezpośrednie poprzez użycie narzędzi przekierowujących [referral]

Najczęstszą formą obrony przed nadużyciami dokonywanymi przez osoby próbujące jest przekierowanie użytkownika z adresu A do adresu docelowego B. Do tego celu stworzonych zostało wiele narzędzi i skryptów mających funkcje:

•  skracające adres WWW (dzięki czemu np. więcej tekstu użytkownik jest w stanie dołączyć do wiadomości wpisywanej w serwisach mikroblogowych, w tym przejścia z SERP, katalogów stron, presell pages itp.)
•  parametryzujące – link prowadzi do skryptu odczytującego np. ustawienia sprzętowe użytkownika, po odczycie kierowany jest do właściwej strony z odpowiednimi parametrami
•  spamoodporne – ich działanie ma na celu eliminację przenoszenia linkjuice na stronę docelową, co ma zniechęcać użytkowników do nadużyć
•  korekty adresów URL: poprzez zastosowanie bezpośrednio w serwisie, do którego trafił użytkownik – przekierowań z zastosowaniem komend serwera lub języków kodowania stron www (m.in. przekierowanie portów, meta, JavaScript, htaccess, przekierowania  301/302)

Możliwe jest pozyskanie linków ze stron, które bardzo często nie podlegają administracyjnej edycji. Są to m.in.: fora, blogi, komentarze w blogach, Księgi gości, strony społecznościowe, komunikatory (oraz opisy statusu), strony typu Wiki, grupy dyskusyjne, strony z ofertami pracy. Tego typu miejsca nie podlegają zazwyczaj przeglądom przed publikacją i są doskonałym miejscem do rozszerzenia działań związanych z budową zaplecza linków. Jednak tego typu strony są praktycznie nieodwiedzane przez Indexery z powodu nadużyć stosowanych w tego typu miejscach lub przez brak możliwości technicznych (np. komunikatory). Twórcy stron bronią się przed nadużyciami poprzez wprowadzenie znacznika rel=”nofollow” do linków zewnętrznych, umieszczanych w serwisie, lub pozostawiają linki w formie tekstowej. Dodawanie linków do tego typu serwisów może zostać zmechanizowane poprzez budowanie skryptów/botów wykrywających adresy for korzystających z tych samych silników, a następnie poprzez automatyczne wypełnienie pól formularza przez mechanizm dokonujący nadużycia.

Inną , często spotykaną strategią jest tworzenie wartościowych tekstów, wzbogaconych o filmy, grafiki, zdjęcia, dźwięki, oprogramowanie, prezentacje, które są oznakowane w sposób. Mając materiał, który nie jest możliwy do pozyskania od firm lub osób trzecich, jest często wykorzystywany przez konkurencję, która zgodnie z prawem prasowym powinna odwołać się do źródła podczas cytowania. Dzięki temu wydawca zyskuje odniesienie do swojej strony źródłowej, choć najczęściej są to informacje tekstowe, które jedynie stanowią o kontakcie z marką.

Wszelkiego rodzaju działalność edukacyjna, aktywny udział w prezentacjach, szkoleniach, wystąpieniach, wywiadach – wpływa znacząco na budowę wizerunku eksperta w danej dziedzinie, a to w znaczący sposób determinuje postrzeganie marki oraz strony WWW, którą ekspert reprezentuje. Udzielanie się na innych blogach, forach, wypowiedzi dla mediów i częste odniesienia do wypowiedzi ekspertów wpływają na pozytywne postrzeganie reprezentanta Strony Docelowej i stanowią istotny czynnik w budowie zaplecza linków.

Tworzenie zaplecza linków – obok optymalizacji kodu strony docelowej (SEO) wpisuje się w proces pozycjonowania strony internetowej. Większość właścicieli stron internetowych dąży do jak największej promocji strony docelowej tak, aby pozyskać jak największą liczbę użytkowników. Przejście użytkowników na stronę oznacza, iż poszukują informacji w jakimś zakresie powiązanym z naszą stroną lub chcą dokonać zakupu. Rolą strony internetowej (chyba, że z założenia jest deficytowa) jest dokonać zwrotu z inwestycji poniesionych na stworzenie strony docelowej wraz z jak największą nawiązką.

Rozproszone w różnych mediach linki do strony docelowej stanowią są silnikiem dla ich rankingu w SERP – nie jest to jednak sukces zastosowania których z przedstawionych strategii. Pamiętać tu należy także o optymalizacji kodu samej strony, budowy stron, struktury, wyglądzie, wartościowej i unikalnej treści i innych czynnikach, które wpływają na pozycję w wynikach wyszukiwania. Oczywiście można próbować zastosować którąś ze strategii bez optymalizacji samego kodu, jednak w takim przypadku docelowo większość źródeł ruchu na stronie docelowej będą stanowiły media, które nie są wyszukiwarkami. Można to porównać do próby sprzedaży samochodu. Podczas jego sprzedaży, uczciwy właściciel upewnia się, że wszystkie części pojazdu są sprawne. Wszystkie udokumentowane zmiany, które właściciel samochodu przeprowadził – takie jak wymiana niektórych części mechanicznych, które ulegają naturalnemu zużyciu – teoretycznie podwyższają wartość sprzedawanego samochodu. Wymiana tych części, bez których samochód nie byłby w stanie wykonywać swych podstawowych funkcji nie zmieniają ceny radykalnie, lecz potencjalni nowi nabywcy kupią  sprawny samochód za tą samą cenę – gdyby mieli wybrać samochód niesprawny. Podobnie jest ze strategią budowy linków – nie jest możliwym aby przyciągnąć i zatrzymać użytkowników na stronie docelowej jeśli strona nie działa prawidłowo, lub użytkownicy nie znajdują celu swoich poszukiwań, choć do strony zostały zastosowane któreś z powyższych strategii.

Sposobów zdefiniowania, tworzenia, przyjęcia strategii budowy zaplecza linków, wpisującej się w proces pozycjonowanie strony jest tyle, ilu jest osób zarządzających projektem budowy zaplecza czy też pozycjonowania. Praca wymienia jedynie najbardziej popularne obszary, które były najpopularniejszym miejscem realizacji projektu. Wybór właściwych strategii budowy zaplecza linków jest również niemożliwy do uogólnienia dla wszystkich witryn, do których tworzy się zaplecze. Można co prawda przytoczyć wspólne strategie dla witryn społecznościowych i blogowych, lecz zastosowanie na tych witrynach tych samych tekstów, fragmentów kodu wyglądającego podobnie może skutkować wyrzuceniem stron z SERP, co jest niepożądanym wynikiem działań w strategii budowy zaplecza strony docelowej.

Strategię budowania linków należy pojmować jako część biznesu, której poświęca się jak najwięcej czasu. Tak jak codziennie zagląda się do narzędzi monitorujących poprawność działania serwera, ilość wejść na stronę, tak rytuałem powinno być permanentne i aktywne budowanie zaplecza. Nie należy tego zadania traktować jak kampanię, którą się przygotowuje, uruchamia, wypuszcza i nagle pauzuje, przerywa bądź nie monitoruje. Takie podejście ułatwia konkurencji zdobycie przewagi. Brak determinacji w dążeniu do celu nie tylko może zatrzymać rozwój strony docelowej, lecz może spowodować radykalne obniżenie ilości odwiedzin na stronie. Z drugiej strony podobnie sytuacja ma się z nadgorliwością – dodawanie dużej ilości jednorodnych linków do strony docelowej, zwłaszcza ze stron całkowicie nie powiązanych treścią lub ze stron spamerskich – może wywołać podobne skutki. Wykorzystanie zdobytej wiedzy popartej doświadczeniem lub przekazanie projektu certyfikowanej i wartościowej firmie może (ale nie musi) przynieść profity stronie docelowej w dłuższej perspektywie czasu.

Przyszłość rozwoju strategii budowy zaplecza uwarunkowana jest przede wszystkich czynnikami technologicznymi i technicznymi, a także modyfikacją algorytmu wyszukiwarek, które zapewne będą jeszcze szybciej reagować na zmiany zachodzące w sieci, będą bardziej inteligentne wykorzystując chociażby sieci semantyczne. Dokładne kierunki rozwoju nie są znane, jednak tendencje pozostają niezmienione – wyniki wyszukiwania będą jak najbardziej wartościowe i dopasowane do wysłanego zapytania.

Bibliografia:

• Benicewicz – Miazga Anna, Nowakowski Michał: Webpositioning, Mikom 2005
• Calishain Tara, Dornfest Rael, Bausch Paul: 100 sposobów na Google, Helion 2005
• Danowski Bartosz, Makaruk Michał: Pozycjonowanie i optymalizacja stron WWW. Jak to się robi, Helion 2007
• Frontczak Tomasz: Marketing internetowy w wyszukiwarkach, Helion 2006
• Frontczak Tomasz, Cezary Lech, Bartosz Berliński, Mikołaj Adamczak, Paweł Chwalibóg, Rafał Kowalewski; Twój biznes w internecie. Podręcznik e-marketingu, Axel Springer Polska 2009
• Kobis Paweł: Marketing z Google, PWN 2007
• Ledford Jerri L.: SEO: Biblia, Helion 2007
• Karwatka Tomasz: Usability w e-bizesie, co kieruje twoim klientem, Helion 2009
• Krug Steve: Nie każ mi myśleć, o życiowym podejściu do funkcjonalności stron internetowych, wydanie II, Helion 2006
• Sosna Łukasz, Nowaczyk Robert: Sekrety pozycjonowania w Google, Nakom 2006